در آیات قرآنی رفتار با دشمنان بیان شده است. در این جا به برخی از واکنش های یک مومن با دشمن و مخالف اشاره می شود:
صرف نظر با سلامت و خداحافظی: گاهی انسان با رفتارهای سفیهانه و بی خردانه افرادی مواجه می شود که نمی توان کاری انجام داد؛ زیرا نادان و جاهل بی علم را می توان دانا کرد و احتمال تغییر رفتارش را داد؛ اما نمی توان جاهل بی خرد و سفیه را هدایت کرد. این جاست که خداوند می فرماید: وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا؛ چون بی خردان و سفیهان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به سلامت و ملایمت پاسخ مىدهند و با سلام گفتن از آنان صرف نظر کرده و دور می شوند.(فرقان، آیه 63) مراد از جاهل در این جا بی خرد و سفیه است؛ یعنی جهل در برابر عقل قرار دارد ؛ چنان که در کتاب عقل و جهل اصول کافی مراد از جهل همین معنا است نه جهل در برابر علم. دیگر آن که مراد از سلام گفتن، همان سلام خداحافظی است ؛ یعنی وقتی جاهل و بی خرد آنان را مخاطب سخنی قرار دادند؛ چون نمی توان ایشان را به حق هدایت و رهنمون ساخت، بهتر است که از آنان خداحافظی کرده و با سخن گفتن با ایشان صرف نظر کرد و دور شد؛
صرف نظر با کرامت: گاهی انسان لازم است تا کریمانه با این افراد جاهل برخورد کند؛ زیرا می توان این افراد را با محبت رام و مطیع کرد و زمینه برای تغییر فراهم آورد؛ زیرا افراد بی خردی نیستند، بلکه افراد جاهل به معنای نادانی هستند که مشکلات مالی و کمبود اموری چون محبت آنان را به کفر و رفتارهای نادرست کشانده است؛ همانند آن مرد شامی که به امام حسن مجتبی(ع) دشنام داد و آن حضرت(ع) با کرامت ایشان را میهمان کرد تا حقیقت بر وی آشکار شود. خداوند درباره این گروه فرموده است: وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَامًا؛ و چون بر لغو و بیهوده ای بگذرند با بزرگوارى و کرامت مىگذرند. (فرقان، آیه 72) پس هم از لغو ایشان صرف نظر می کنند و هم با محبت و کرامت می کوشند تا ایشان را به راه آورند؛
صرف نظر و واگذاری امر به خدا: خداوند می فرماید برخی از مردم را نمی توان به راه آورد و دشمنی آنان را به دوستی تبدیل کرد، به ویژه کسانی که قیامت را باور ندارند. نیاز نیست با ایشان بحث و گفت و گو کنید و یا بخواهید همین جا مجازات شوند؛ بلکه از ایشان بگذرید و صرف نظر کنید تا خداوند ایشان را به بند کشد و مجازات نماید: قُل لِّلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُون أَیَّامَ اللَّهِ لِیَجْزِیَ قَوْمًا بِما کَانُوا یَکْسِبُونَ؛ به کسانی که ایمان آورده اند ، بگو : از خطای کسانی که به روزهای خدا، باور ندارند در گذرید ، تا خود ، آن مردم را به جزای اعمالی که مرتکب شده اند پاداش دهد.(جاثیه، آیه 14) در این آیه غفران به معنای آمرزش نیست بلکه به معنای صرف نظر کردن است. باید نسبت به کسانی که بی حجابی و بی عفتی می کنند بی اعتنایی کرد که همین بی اعتنایی به آنان بزرگ ترین تحقیر و نوعی انزجار قلبی و از مراتب نهی از منکر است؛
صرف نظر با ورق زدن: روشی دیگر که خداوند بیان می کند، گذشت همراه با ورق زدن آن خطا است به طوری که گویی اصلا خطایی را مرتکب نشده است. خداوند می فرماید: فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلاَمٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ؛ صفحه را برگردان و بگو سلام و خداحافظی کن به زودی می دانند(زخرف، آیه 89) یعنی به زودی خودشان می فهمند که چه کردند و باید پاسخ گویی در پیشگاه خداوند باشند. در حقیقت خداوند می خواهد با همه مردم به طوری رفتار شود که نشانه ادب همراه با احترام و شرافت انسانی باشد؛ هر چند که خود این افراد دشمن و مخالف نخواهند. خداوند به عنوان یک قاعده کلی و اصل حاکم در رفتار با توده های مردم از مومن و غیر مومن و دوست و دشمن می فرماید: قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً، با مردم نیکو سخن بگویید.(بقره، ایه 83)
.GIF)
